Shtëpia e vjetër

Dionis Xhafa

Fshati stërgjyshor ndodhet aty, edhe pse në kohët që i jetojmë është shkretë, bosh, me rrugica që qajnë për një këmbë njeriu të ecë përmbi to e me ujin e gurrës që rrjedh ftohtë, por vështirë se do të ketë person që do të mendojë të lajë këmbët në atë ujë. E fill vetëm nisem te shtëpia e vjetër e fshatit të lënë ashtu keq, braktisur nga bijtë e vet, që janë larguar si zogjtë e shqipes në të katër anë të globit. Po ka dhimbje shtëpia e vjetër, në çdo cep të vetin. është rrënuar dhe rrëzuar e se ka ngelur vetëm rrënojë, nuk ka më tjegulla, as dru, as ndonjë të dhënë tjetër se këtu ka pasur dikur jetë e se kanë jetuar njerëz të gjallë. Edhe shtëpia përballë ashtu është, e braktisur, me 2 kate dhe me historinë e trishtë se aty burri i shtëpisë që ne e kishim komshi kishte varur veten për ndonjë arsye që nuk e mësova saktë në atë kohë, por tanimë i rritur kuptoj se jetojmë në periudha të kaosit njerëzor, të dramave jetësore që shkruhen me gërma kapitale ndër gurët e fshatit, që herë lagen nga gurra dhe herë pëlcasin nga vapa e korrikut e fill e çahen më dysh. Në shtëpinë e vjetër edhe pemët nuk duket se kanë jetë. Kumbulla është tharë dhe ka varur kokën më njëanë, sikur të ishte dëshmi e gjallë, viktimë e një krimi monstruoz ndaj saj, të barazvlefshëm në botën njerëzore me krime kundër njerëzimit. Ftoi që ndodhet pranë rrugës së fshatit ka nxjerrë kokën paksa kapardisur nga ana tjetër dhe se kokrrat e veta i bën edhe të krimbura. Kumbullat më tej që janë shumicë e pemëve në oborr të shtëpisë së vjetër janë tharë se këtë vit doli një krimb që i kishte “faruar” krejt. Po qershia nuk është qershi, por frut pa emër, një topth ngjyrë fiorentine që nuk ka identitet, por zi duket më tepër në frut, si funeral ku shkojnë gjeneralët, që fundin e vet e kanë me përballje për krime të kobshme. E ngadalë hyn në brendësi të ngrehinës, se vetëm copa e mure e tulla në tokë kanë mbetur. Po trishtohesh, sëmuresh kur sheh se edhe betoni 30-veçar që aq shumë ka mbajtur, ka nisur të plasë. E nis të kesh dhimbje për çka sheh kur mendon se aty ku kishte lule dikur, ka zhapikë sot, morra që kullosin ndër barna të shkapërdalë aty – këtu. Dhomat nuk janë dhoma, por pa kufi të duket ajo hapësirë e prishur, e mjerë, e zënë prej trarëve që nuk mposhtën kërrkënd, por nëntokë u rrëzuan bashkë me cifla të sendeve të tjera. E aty çohesh me një shikim të mprehtë, si ushtari në fund të betejës që ka lënë pas trupa të plagosur e të vrarë. E sheh gjithë skenën, tërë atë hapësirë që gjendet sot si një fushë betejë në Kandahar. E se fushë beteja nuk është vetëm fizike, por mendore mbi të gjitha. Përplasen vrullshëm, si valë të detit mendësia e një kohe të rreptë që do rregulla e taban të motit të vjetër me mendësinë e kohës pa kohë, e bashkë përzihet mall e lot, sikur të ishte ujë ujëvare, që përplaset fort në shkëmb dhe pjesën fundore të udhëtimit të vet e “rreh” pa pushim. Po shtëpia e vjetër është fizike dhe mendore, është vlerë dhe mbrapshti, është përplasja më e fuqishme mes brezave që flamurin e paqes e kanë të vështirë ta ngulin në majë të malit, që bën thirje për lartësi shpirtërore, mbi të gjitha njerëzore.

Stërkala të përjetshme

Dionis Xhafa

Trageti niset pas kontrolleve ngadalë,

mbi Durrës bie dritë, pallatet si kuçedra që gjuhët i kanë fshehur,

E në mjete lundruese ka njerëz të lodhur, të këputur,

Që rutinë në Bari e gjëkundi lëvizin si në ëndrra të ligështa.

 

E njerëzit shtypen skllavërisht,

Disa burgosen e të tjerë vdesin në brigje të fildishta të Italisë çizmike,

E stërkalat e detit mbesin, ata lodrojnë pa e me frikë, si buzëqeshje e ngrirë,

Se janë fill e të pavdekshme, emblema të përjetshme.

 

Për shqiptarët tej kufirit

Dionis Xhafa

Agjencia e lajmeve “Presheva Jonë” është një portal mediatik që del në pah në rastet kur në atë zonë të banuar kryesisht prej shqiptarëve, por që territorialisht i përket Republikës të Serbisë, ka ndonjë lajm vërtetë bombastik, që ia vlen me e marr atë edhe mediet e kryeqytetit të Shqipërisë. Po në këtë medie, paksa periferike e konsiderojnë shpesh në Tiranë, por se nuk është aspak e tillë për problemet e Luginës së Preshevës, më bëri përshtypje të madhe një artikull. Në këtë artikull flitej për fatin e shqiptarëve, të banorëve të atyre zonave me gjithë problematikën e rëndë që ekziston në ato vende.

E se artikulli në fjalë kishte marrë në konsideratë vdekjet e personave gjatë muajve të fundit. Po ishin shumë të tillë dhe se më shumë për shkaqe që lidhen me probleme të punës apo edhe nga fati i trishtë në jetë. Ishte drithëruese tek lexoje fate të shqiptarëve që janë disi larg fizikisht Tiranës, por kryeqytetin e shtetit të vet amë e duan si dielli që e do ditën. Aty flitej për fate të rinjsh, që në rininë e vet bëhen të fortë, lënë shtëpitë e tyre, truallin dhe ikin në Europë e në katër anë të globit, me qëllim që të mund të krijojnë jetën e tyre të pavarur ose të varur ekonomike, në kohën e trishtimit të madh, që ka kapluar shtete, kombe e në sëmundje të ethshme duket se janë edhe vetë oqeanet, të cilat janë dëshmitare të tragjedive njerëzore, të gomoneve që nisen për të ardhme më të mirë, të trupave të vdekur që bien pingul e në fund të oqeanit.

Eksod i heshtur i njerëzve në ato anë që njihen dhe nuk njihen, që jeta i takon me njëri – tjetrin ose aspak nuk i takon, një lojë e trishtë dhe e brishtë njerëzore, ku në mes hyjnë ujërat e trubullta, hallet e nxira, kokat e sëmura, e deri në burgjet e perëndimit e te varret, që bëhen të tilla me zemra nënash të çara më dysh. Është një dhimbje e madhe e kombit, që më herët mundet mbahej ashtu e mbuluar prej hithrash që digjnin, kurse sot shfaqet përpara nesh kufomë e krimbëzuar e lojës të ndyrë të veglave makialeliste që enden ndër ne, si fantazma, që shpërfaqen frikshëm, natën e madje edhe në pikën e ditës. “Atyre pa shkollë s’i paguhet djersa, argati, janë ba vec me fole vetëvete, ku mos me vdek i ri o shoki, ku mos me t’lan zemra në këto kohë pa kohëra”, ishin fjalë zemre të nxjerra nga artikulli që mundesha ta lexoj me një shpejtësi të llahtashme sa duket sikur të del shpirti vendit apo sikur krejt don ta përpish letrën e gazetës të gjallë. Po, don me e përpi atë letër se në të flitet për fatet e kombit të copëtuar, të çarë e të nxirë, që endet ashtu në fatin e vet, sikurse një njeri që ecën një udhë e cila krye nuk ka.

E kështu e kanë fatin shumë shqiptarë në trojet përtej 28 mijë kilometra katrorë të Republikës sonë, që edhe kaq sa është ngjan si një shtëpi plot me sherre e shamatë e se prej oxhakut të saj veç del tym i zi, krejt i zi, që edhe qiellin nuk e lë të jetë i pastër e nxihen e zihen retë e bardha si stërkla të lotëve. E le të klthehemi në rast individual. Unë e kam njohur një shqiptar nga Manastiri, që vërtetë shkollë të lartë nuk kishte mbaruar, që një javë kishte vendosur të rrinte në Tiranë prej mallit të flaktë që e kanë për zemrën e qyteteve të Republikës tonë e më tej nuk i dihej se ku mundet të shkonte, në Gjermani mundet e kishte më tepër shpresa të përfundonte. Po vetëm përqafime, dashuri e mall për vendin tonë kultivonte në atë javë, si nëna në varrin e të birit. E kishte zemrën e bardhë e fatin e vet të mundimshëm e pranonte e shpesh belbëzonte se nëse Tirana qan, zemrat dridhen tej kufirit.

 

Emigrantët, të përjashtuarit e mëdhenj

Dionis Xhafa

Tashmë që ka ardhur vera nisim dhe kuptojmë më qartë me sytë tanë se një pjesë e kombit tonë mungon dhe se ka ardhur për të pushuar në vendlindje, për shkak se ndjejnë mall për atdhenë.

Pikërisht tani e kuptojmë se Shqipëria dhe kombi shqiptar janë një trung i prerë, që jashtë vetes ka një pjesë të rëndësishme, një pjesë të trupit që shërben si aortë për të funksionuar tërë sistemi imun i popullit tonë. Bëhet fjalë për emigrantët. Këta të fundit, edhe pse janë pjesë shumë me rëndësi, në mos gjysma tjetër e trupit të kombit që ka mbetur këtu në Ballkan, konsiderohen nga qeveria dhe institucionet sikur nuk kanë fort rëndësi. Madje, nuk ka as edhe një numër të saktë sesa emigrantë ndodhen jashtë territorit të Republikës së Shqipërisë, sa është diaspora shqiptare dhe shifra të natyrës së tillë.

Emigrantët vetëm vijnë në Shqipëri dhe se ata paguajnë për çmimet e shtrenjta, duke qenë kështu vetëm persona që kanë paranë dhe e harxhojnë e se shteti i konsideron vetëm si konsumatorë, por se nuk merr përgjegjësitë që i takon në lidhje me këtë grupim mjaft të madh në numër të personave që ndodhen jashtë territorit shqiptar. Duke vepruar në këtë mënyrë, emigrantët vetëm largohen, ata nuk ndihen më pjesë e shtetit shqiptar dhe se vetiu iu lind dëshira për t’u larguar edhe nga shteti nga janë me origjinë. E, çështja e emigrantëve është shumë delikate në një vend kaq të vogël sa Shqipëria, por nga ana tjetër me një masë të popullatës që ka emigruar kaq të lartë sa tejkalon normat normale me shtetet e tjera fqinje. E rëndë është që një shtetas i Republikës vetëm se largohet nga vendi ta ndjej veten jo pjesë e shtetit ku ka lindur, të ndihet i tradhtuar prej institucioneve vendore dhe se të endet nëpër rrugët e Europës, ku as nuk numërohet se është me rrënjët e veta pjesë e një kombi. Kështu, Shqipëria vetëm e përjashton shtresën e emigrantëve, duke bërë që edhe këta të fundit të mund ta urrejnë disi vendin e tyre, në vend se të ndjejnë dashuri nga shteti nga vijnë, të kenë fuqinë, forcën dhe zemërgjerësinë e Tiranës zyrtare. E kështu mbetemi një shtet që endemi sikurse një anije e shkatërruar dhe e braktisur në mes të detit, teksa udhëtarët që kishim me vete, ikin nga kjo anije për shkak se panë se ajo po fuste ujë.

I largojmë me shkelma, me forcë, i bëjmë të huaj, duke mos pyetur për fate njerëzore të shqiptarëve që enden ashtu me ose pa punë nëpër rrugët e Athinës a Romës, Berlinit a të Londrës e deri në qytetet e kryeqytetet e kontinenteve përtej oqeaneve. E kështu, një pjesë e trupit të kombit endet udhëve, ku nuk ka të siguruar as punë, as shtëpi, as ndonjë pronë, por ashtu në një jetë që nuk ka të sigurt as të tashmen dhe as të ardhmen. Emigrantët nuk janë as të regjistruar, gjë e cila nënkupton se ata nuk dihet sesa janë gjithsej në mënyrë të saktë, por se ka shifra me hamendje sesa mundet të jenë në Greqi, Itali a në shtete të afërta apo të largëta me Shqipërinë. Emigrantët shqiptarë, çka është më e rëndë nuk kanë të drejtën e votës, duke mos u ndjerë kësisoj shtetas i asnjë republike në botë, të huaj krejt në tokën e vet. Vetëm diaspora shqiptare, e Shqipërisë nuk voton. Sistemin e votës për emigrantët e kanë të aplikueshëm edhe shtete si Maqedonia, ku numri i emigrantëve sidoqoftë vështirë se kalon atë në Republikën tonë. E një shtet që nuk e mban shtetarin e vet afër, edhe kur ai ndodhet larg, nuk ka shpirt, nuk ka zemër institucionale, por vetëm ftohtësi e largësi, të cilat më pak i duhen shqiptarit të shtrydhur nga problemet e përditshme jetësore.

 

Intervista – Gazeta e re, Kosovë

Sipas jush, ku gjendet tani PD?

Për mendimin tim, Partia Demokratike e Shqipërisë ndodhet në një udhëkryq të madh të demokracisë, në radhë të parë me vetveten, më tej në garë me rivalen e saj direkt PS dhe së fundmi me qytetarët. PD mendon se akoma jemi në vitin 1991 dhe se shpreson se me propagandën e atyre viteve mund të vijë sërish në pushtet. PD duket e mbyllur si parti politike. Ka gjasa që të shfryhet akoma më tepër si parti dhe të ngjajë ajo që ka ndodhur anekënd thuajse më të gjitha partitë që sollën demokracinë në vende të bllokut të Lindjes në Europë. E shpresoj që mos të shrihet, por se diktatura brenda-partiake vetëm e shkatërron partinë më të madhe opozitare në Shqipëri. Dhe diktatura brenda-partiake në PD është shumë më tepër kriminale se në PS për shembull, që është rival direkt me Partinë Demokratike.

Çfarë po ndodh me PD-në?

Mendoj se nuk është fort e qartë se çfarë po ndodh tamam me PD-në. Ka shumë zëra që mendojnë se partia më e madhe opozitare në vend është akoma në dorën e ish-kryeministrit të vendit Sali Berisha dhe se të gjitha garat që bëhen, gjithçka ndodh është në dorën e tij. PD mund të ketë fat të keq, për shkak se shoh se Berishës vetë, si personalitet politik që ka udhëhequr 22 vjet skenën politike të Tiranës, më tepër i intereson të ruajë familjen e tij prej problemeve të mundshme ligjore, ta shpëtojë atë pra sesa fitorja e PD-së. Nuk e di nëse gara mes Bashës dhe Selamit është realisht e vërtetë, por Basha shihet sigurisht i privilegjuar. Nga ana tjetër, Selami ngjan si person që kërkon ndryshimin e PD që kjo parti të jetë më e fortë nesër, por pak ose aspak ngjan se realisht të ngjisë kjo në simpantizantët e PD, për të cilët babai shpërtiror mendoj është sërish Berisha, derisa ky i fundit akoma nuk është jashtë politikës aktive shqiptare.

Çfarë kryetari i duhet PD-së?

Mendoj se z.Basha nuk është keq për kryetar, pasi ka shkollim perëndimor dhe vërtetë prezencë në PD. Ama, Basha do tregonte vlera nëse do të ishte realisht ai dhe jo i diktuar nga ana e Berishës. Mendoj se ka edhe disa mëkate Basha e ndoshta edhe një kryetar i ri mund të bënte që PD të ringrihej, por jo nga figurat aktuale e se faza e ringritjes do të ishte e vështirë, për shkak se do të duhej të vinte dikush, që ngadalë të bënte emër. PD mendoj do të zgjedhë kryetar Lulzim Bashën. Ky i fundit mundet ta ngrejë PD-në vetëm nëse rri larg interesave të kryetarit historik të Partisë Demokratike Sali Berisha, gjë e cila ngjan shumë e vështirë.

 

 

Mos shpjego. Askush nuk do t’ia dijë..

Dionis Xhafa

Të shpjegosh, ja çfarë është kotësi e çmenduri në kohë të modernitetit dhe të imoralitetit të madh. Askush nuk e do shpjegimin, qoftë ky edhe shpirtëror, madje të biseduarit gjatë është fundi i diçkaje. Kjo sepse jetojmë në epokën ku gjërat bëhen si nëpër fast food, ku nuk ka nevojë për të shpjeguar për shkak se shpirtërorja ka marrë fund dhe se gjithçka është teknologji, makineri e sende të çastit, që përjashtojnë ndjesoren, marrinë e një shpirti që regëtin si duke ecur me vrap ndër fusha gjatë një vere të nxehtë, kur gjinkallat zhukasin pranë një përroi të rrezikshëm, që në kohë me shi mundet me të marrë me vete. E ti mos shpjego. Ja ky është ligji i kapitalizmit, i perëndimorëve fjalëpak, që interesin njohin për parësor e se zemrën, akordat, mbi të gjitha aortën e pjesës më të ndjeshme të njeriut e hedhin tutje, sikur nuk është asgjë.

E regëtimë e shpirtit vazhdon, në kohën e njeriut që sëmuret duke kërkuar njerëzi, në vende me pak dashuri dhe vetëm mëri, inate, grushte e përplasje. Edhe nëse ti shpjegon, të quajnë të lajthitur, të çmendur, një person që nuk je mirë që ke ardhur në këtë botë, se fondamentalizmat nuk qenkan rrënjë të moralit, por të kundërta me të. Por mos shpjego. Mbyllu në “botën tënde” dhe shkruaj, për veten, për të tjerët, për të dëftuar fytyrën e një kohe pa shpirt, pa rrahje të forta të zemrës së ngratë që ashtu e hedhur përtokë, pikon gjak, në çdo brez, përjetësisht, teksa paarritshëm e sheh shpresën që regëtimi i shpirtit me qenë i barabartë me atë çka dëfton realitet vrastar.

 

 

Për një Dibër të bashkuar

Dionis Xhafa

Përçarja, ndasia, përjashtimi, mosdurimi i tjetrit, ja çfarë janë gjërat të cilat kultivojnë vetëm shije të së keqes e se nuk lënë shteg për të triumfuar e mira e përbashkët. Po janë këto dukuri që shfaqen thuajse kudo, në vendin tonë në radhë të parë, në krahinën tonë ta themi më shkoqur. Edhe pse një krahinë që për fat të keq ashtu bujarisht e krenarisht ka mbetur e braktisur goxha nga njerëzit e vet, brenda saj ka përçarje, një ndasi që ka kuptimin më negativ të mundshëm. E kisha në dorë gazetën gjatë muajit që lamë pas dhe se aty vura re dy artikuj. Në gazetën “Rruga e Arbrit” të muajit qershor 2017, në faqen 19 ishte artikulli me titullin “Çeta e shpresës” me bashkëautorë Xhevat Jella e Sabit Lleshi. Kurse në faqen 23 të gazetës lexova artikullin: “Do të eliminoheshin në kampe shfarosëse” me autor Dedë Doçi. Autorët personalisht nuk i njoh.

Por çfarë vura re në këto dy artikuj? Të dyja flisnin për fatin e dibranëve gjatë kohës së vështirë të Luftës së Dytë Botërore, kur ishte një nga kohërat e trishta dhe njerëzimi ishte ndarë në dy kampe, si me thikë, ku njerëzit vriteshin e priteshin për çështje ideologjike. Në artikullin e parë vura re një fryrje tepër të madhe të luftës partizane, që ngritur me heroizma, vetëm dëshmonte se veç ky mjet na qenkërka më e mira e të gjithëve. Ndërkaq, në artikullin e dytë shfaqej ana tjetër e medaljes dhe se bëhej fjalë për vuajtjet e dibranëve nën pushtetin e komunistëve, që me gjak erdhën në pushtet dhe se në fund rezultoi se vranë njëri-tjetrin vetëm për çështje të karriges. Dy artikuj diametralisht të kundërt. Mundet që secili të ketë të drejtë. Te e para mbrohet lufta për liri dhe te e dyta del në pah dhimbja njerëzore, njeriu që përballet me një pushtet të egër, gjakatar që tashmë është bërë sistem. Po a ia vlen të ndahesh, të përçahesh, të hysh brenda labirinteve të vëllavrasjes, të përçarjes mes si vëllezërve të tu?

A ia vlen të thuash se një palë qenka e mirë dhe tjetra qenka e keqe? Në fakt, bashkimi është vlera që rrit dibranët, shqiptarët, për të qenë në ballë të problemeve të përditshme, që na “hanë” çdo ditë e më pak. Kur të përbashkon e mira, vlera, mendësia se tjetri kur nuk bën gjë është njëjtë me ty, kur e sheh tjetrin si të barabartë me veten, kur në përpjekjen për të mposhtur tjetrin të mundohesh të jesh në rolin e tij e të kuptosh se ç’do të thotë të të vënë tëposhtë, pa pasur mundësi as të flasësh fjalën tënde,a tëherë je brumosur me vlera njerëzore.

Kohë e largët, ndarje e padobishme

Dy artikujt në fjalë flasin për një kohë relativisht të largët, më 1945 diku ose përpara se të vinte ky vit, që për disa konsiderohet si çlirim dhe për disa si fillimi i robëtimit prej një pushteti që rropati shumë njerëz nëpër kampe e burgje, vetëm e vetëm se kishin ide të ndryshme nga aparati shtetëror i kohës. Në fakt, koha lë gjurmë, lë plagë në zemra dhe se ajo sidoqoftë është burim nga rrjedh urrejtja. Por kjo gjë nuk duhet lejuar.

Koha ecën dhe se e shkuara gjithnjë e gërryen të ardhmen, kur kemi ndërmend se çfarë kemi kaluar. Ndarjet nuk janë të mira, as të dobishme, aq më tepër për një zonë të varfër e të vuajtur si Dibra, ku si të mos mungonte gjë tjetër duhet edhe filizi i një kohe që nxjerr duf e mllef për tjetrin si individ, të cilin duhet ta respektosh aq sa veten. E liria ka vlerë kur mirësia del në pah e bashkimi e rrit mirësinë, për të ardhmen e shëndritshme. Plagët shërohet duke u munduar t’i mbyllësh në forma të ndryshme, nga koha, nga tik taket e orës që rrjedh papushim dhe jo duke e treguar fare hapur se plaga ime është shkaktuar prej teje, aq më tepër prej paraardhësve të tu, që lidhje me mua apo tjetrin nuk kanë. E kështu, vetëm me bashkim mundet që ai pak zell i mirë që ekziston për të bërë punë të hajrit e të shëndetshme të vihet në ingranazh të jetës së përditshme.

E keqja gjithsesi duhet anashkaluar më e pakta dhe duhet luftuar nëse ajo na mbulon të gjithëve. E më mirë se një Dibër e bashkuar nuk mund të ketë, që bën bashkë pjesë të ndryshme të një zone që historia e ka ndarë, copëtuar dhe bërë përshesh me fate të trishta në rrjedhën e një kohe që ka kaluar plot dhimbë. E dhimbja duhet çuar tutje, fshehur përpara tjetrit për të mos e lënduar se litar në shtëpinë e të varurit nuk përmendet, me qëllim që me personin tjetër të gjesh rrugë të komunikimit aty ku janë të përbashkëtat, ku mundesh të lidhesh, pa dëmtuar asnjëri – tjetrin. E bashkimi, vëllazërimi, liria mbi të gjitha janë principe që ngrenë në këmbë zemra kombesh të qytetëruara të Europës, njerëz nga mbarë kulturat e rruzullit dhe sigurisht që mund të bëjnë bashkë edhe zemrat e dibranëve.

 

 

Mbi dramën e Srebrenicës

Dionis Xhafa

Ndërsa këta ditë jemi duke përjetuar një të nxehtë ekstrem, kujtojmë se ndër vite të shkuara, pikërisht në kohën që njerëzia kridhej nëpër plazhet e botës, në një qytet të Bosnjës me emrin Srebrenica po ndodhte një nga masakrat më gjakatare të Ballkanit dhe për më tepër në një kohë të modernitetit, ku gjaku e lufta presupozohej se ishin lënë mbrapa. Në qytezën në fjalë, por se edhe në kryeqytetin boshnjak Sarajevë ndodhin një sërë ngjarjesh të rënda që në atë kohë tronditën opinionin publik europian dhe atë botëror.

Srebrenica është një rast ku ndërkombëtarët kanë dështuar në mënyrë të pastër dhe se ushtria serbe ishte ajo e cila arriti që të imponojë dhunën, derisa ta degradronte atë në një shkallë të tillë sa Srebrenica nga të shumtë konsiderohet si gjenocid. Janë të tmerrshme e kanë qenë të tilla pamjet, ku ushtarët serbë vrisnin pas shpine nëpër fusha të Bosnjës myslimanët, vetëm për besimin e tyre fetar, që ishte ndryshe nga ai i serbëve. Ndërkombëtarët, më saktë ekipi holandez që ishte në terren jo vetëm që dështuan, por se serbët ishin të fituarit më të mëdhenj, pasi me marrëveshjen e Dejtonit arritën që të marrin edhe një republikë brenda për brenda Bosnjës dhe që sot është Republika Srpska. Këtë gjë e ka arritur vetë njeriu që krijoi të gjitha trazirat dhe traumat në Ballkanin e dalë nga sisteme moniste, Slobodan Millosheviç dhe ndihmësit e tij, kasapët me rroba ushtrie.  Dhe se doli në fund se agresorët morën pak nga torta e pushtetit dhe e territorit, që e donin me dhunë e gjak. E Srebrenica është drama e madhe e viktimave të djeshme dhe të sotme. Ajo mbtet plaga e madhe jo vetëm për Bosnjën, as për Ballkanin por si një fenomen nga i cili ne duhet që të mësojmë. Në fakt, historia ka treguar gjithmonë se të fortët ngelen, ata që ushtrojnë dhunën dhe gjenocidin dhe se edhe në Srebrenicë, në Bosnjë duket se ndodhi pikërisht kjo gjë.

Pavarësisht se pushka dhe mitralozi u drejtua për te boshnjakët, Serbia dhe serbët dolën të fituar dhe se edhe diplomacia turpërisht u reshtua në idenë gjakatare të serbëve të kohës. E drejtësia akoma nuk është vendosur për Srebrenicën dhe për masakrat e kryera anembanë shtetit boshnjak gjatë luftrave të fundit. Madje raportimet e BIRN flisnin për zyrtarë serbë që kanë marrë pjesë në masakra, dënuar ose jo për krime kundër njerëzimit dhe që vegjitojnë akoma ndër zyra të shtetit serb. Prokurorët e Serbisë duke qenë të mbërthyer nga nacionalizmi shumë i ethshëm rrallë bëjnë që të dënohen kriminelë të luftës dhe se më e vështirë akoma është që të dërgohen përpara drejtësisë ata që konsiderohen se janë peshq të mëdhenj në Serbi. E viktimat për fat të keq mbeten viktima.

Gazetari Bashkim Hoxha ka përshkruar mjaft mirë Srebrenicën, kur ai ndodhej atje në një përvjetor, në kohën që në qytet shkoi për vizitë ish-kryeministri serb Aleksandar Vuçiç. Hoxha, gazetari shqiptar shkruan në reportazhin e tij se Srebrenica kishte ngelur një qytet që dukesh si fantazmë dhe se tanimë çdo gjë ngjan si e marrë fund, si një murtajë mbi tokë. Dhe të shumtë kanë qenë gazetarët që e kanë përshkruar qytetin e shkatërruar boshnjak, duke thënë se ai ngjan si varrezë e madhe, heshtje që flet në gjuhë të pllakave të vdekjes. Viktimat ishin dhe janë kështu. Plagët e tyre pikojnë ende gjakun e madh, vetëm se tanimë të mpiksur nga koha e kaluar. Drama mbetet midis nesh, në çdo shoqëri, trishtueshëm, e se kujtimet janë ata që vrasin pa fund, zemrat e pafajshme.

 

Mali dhe rënia nga shkëmbi

Dionis Xhafa

Atë ditë A. kishte shkuar me klasën në ekskursion. Kishin shkuar në një majë të lartë, të malit më të lartë të vendit. Po ishte një mal i veçantë ky, se në lëndinën e vet, në pranverë, në kulmin e marsit, kur në fushë kishte lule, aty kishte dëborë. Ishte një lëndinë e madhe aty e mbuluar e tëra nga dëbora dhe se po të rrëshkisje zbrisje tëposhtë në qytetin që ne e mbanim si më të madhin, më krenarin e të gjithëve, që ndodhet tej kufirit e që dikush thotë se padrejtësisht ka ngelur andej e dikush se vërtetë e ka merituar.

Janë çjerrur për këtë muhabet dhe nuk ia vlen të merresh fort se është debat i shterpë. Po është qytet me shtëpi 2 katëshe dhe se ballkanik tipik por me një urë lidhet me SHBA-të. A. ishte me ne. Ai më krenari, më trimi nga të gjithë, më moskokëçarësi, që kur e pa qytetin poshtë e që nuk e kishte vërejtur kurrë në jetën e vet, tha do zbres poshtë lëndinës duke rrëshkitur si me patina e se atje do shkoj. “Unë nuk kam frikë nga rojet. Madje do të zbres poshtë me argëtim. Është bukur të ecësh në këtë rrëpirë dhe më tej të përfundosh nëpër rrugët e qytetit D në shtetin M”, ishin fjalët e A. Në fakt, disa prej nesh e panë me rrezik rrëshkitjen se dukesh se ishte mashtrim bora, për shkak se nën të ishte gur, mal e kodrina plot. Por A. nuk e besonte, madje lodronte se në moshë ishte i vogël dhe naiv fort në kokën e vet të fortë.

E pashë njëherë turmën e bashkëmoshatarëve të mi, me të cilët ndanim barcaleta rrugës, më tej një sy e hodha nga minareja e qytezës e më dukej trishtë, më ngjante se mundet që mos të ktheheshim andej nga kishim ardhur gjallë. Kishim hipur në malin K. e se kishim kaluar ujëvara e tatëpjeta që na kishin bërë copë e çikë, na kishin shkatërruar. E ndërsa mendoja këtë, A. me gëzim të madh ishte bërë gati. Rrëshkiti. Ai mendonte dhe ne mendonim se do të ishte një rrëshkitje mbi dëborë, se atë gjë nuk e gjente. Duke qeshur u lëshua shumë, por se humbi nën borë. Ne shihnim njëri – tjetrin të tmerruar me sy si prej çakejsh. Historia më herët se këtu të vrisnin dy roje maqedonas me pushkë duke bërë lojë se kë do vrisnin më herët nuk ishte asgjë përballë çka shihnim.

A. humbi krejt. Helikopterët erdhën. E nxorrën trupin pas ca kohësh e kishte qenë thellë, në humnerë kishte përfunduar pasi në shkëmb ishte përplasur. Pamja e rrejshme që u shfaq me bardhësinë e borës na kishte mashtruar. O ç’tragjedi. Të gjithë ujë në djersë. Na thanë të ndezim zjarr se kështu ngrohet trupi. Nuk e kisha dëgjuar të tillë rit, por se ashtu kur përfshihesh nga turma je irracional. Telefonat në qytezë nuk pushonin. Lajmi kishte marrë dhenë. U zbulua dhe fshati nga ishte, shumë pranë malit K. Ne të luajtur mendsh u kthyem, me djersë të ftohta akull. Nesër varrimi. Dhe e pashë fotografinë e A. Ai ishte gjithmonë i qeshur. Tashmë as trupin nuk ia shihje dot se ishte lemeri. Buzëqeshte akoma, vetëm në fotografi.

Drama e harresës dhe përmbytjet në Japoni

 

Dionis Xhafa

E ku ka më dramë se drama e harresës. Është tragjedia jetësore pa gjak më e madhe që mund të ekzistojë. Po që njeriu të harrojë e ka shumë të vështirë. Atij i shfaqen imazhe, zëra dhe se kocka nis e ka një peshë të papërballueshme, sikur ka një beton mbi shpinë e se mundet edhe të thyhet. E të duket fill se krejt tulla e llaç e kësaj toke shemben përmbi ty, për shkak se rëndesa e asaj humbjeje që e pësove është stërmunduese.

E hapa që lëvizin rëndë, nëpër korridore të panjohura, e ata duan të vijnë në ty, zemra dëshiron me qenë pikërisaht me ty, por truri thotë se duhet ndaluar. Janë hapa të kundërt me zemrën, janë drama jetësore e pallogartishme e një kohe pa kohë. E ti në mendjen time vjen si mjegullnajë, si re që dukesh dhe se bëhesh hera-herës si shtëllungë cigareje. E se kur e kisha mendjen për të të harruar, në lajme jepet se në Japoni ka ndodhur përmbytje e madhe. Po po kanë vdekur gati 30 veta, forcat e policisë, të xhandarmërisë, zjarrfikës e çka dreqin janë, bëhen bashkë për të shpëtuar jetë njerëzish. E drama bëhet akoma më e madhe. Botë e tërë është zhytur në mesele e prapë vdekja e atyre japonezëve më duket si lehtësim përballë jetës plot me shqetësime. E nga ana tjetër fëmijët luajnë futboll dhe sporte të tjera. A sa të pafajshëm që janë. Ata vetëm nuk e dinë se ka dhimbje të mëdha kjo botë, se ka tragjedi shekspiriane në kohë të modernes. Ata nuk e dinë se njëri vdes si qen e tjetri si micë, kurse një tjetër e hedh veten në erë. Fëmijët nuk e marrin dot me mend se njeriu varet në litar si me qenë kafshë e kaluar kafshës në veprimin që e kryen.

A fëmijët nuk dinë brenga të të rriturve dhe as se ç’do të thotë para e zezë, që shumë gjëra i bën të tilla në këtë jetë lëmsh e turli. E prej harresës dhimbje të shtohet,  kur dëgjon zërë fëmijësh. E dhimbje e kësaj harrese është prej Tiranës deri në Tokio.